Samenvatting en review – Erich From – Escape from Freedom

Review:

Het boek “On freedom” is een poging om de geschiedenis psychoanalytisch te benaderen. Het beschrijft de geschiedenis van vrijheid door de psychologische consequenties van de verandering van het feodalisme naar het kapitalisme te analyseren. Hij plaatst het begin van het kapitalisme in Venetië in de 8^e eeuw en vandaaruit kijkt hij naar de veranderingen in de psychologie van de mens.

Het is een interessante manier om de geschiedenis te benaderen. Het geeft nieuwe inzichten in de geschiedenis en de mens. Veel van wat hij zegt is in deze tijd nog steeds belangrijk om bewust van te zijn. Veel van de kritiek zou ook in deze tijd geschreven kunnen zijn.

Het boek is geschreven in 1940. De psychologische theorieën lijken soms een beetje gedateerd omdat de psychologie zichzelf 80 jaar heeft doorontwikkeld, de conclusies zijn daarentegen verbazend modern.  Op dat gebied is er blijkbaar tussen 1940 en nu weinig veranderd. From heeft wel een afkeer van de midden klasse die in deze tijd een beetje vreemd over komt. Hij lijkt daarnaast iets te overtuigd van de kracht van psychologische theorieën waardoor het zeker na 80 jaar psychologische ontwikkeling wederom een beetje gedateerd lijkt.

Het belangrijkste van het boek is volgens mij de verdediging van het idee dat door de kapitalistische samenleving een individu wordt gecreëerd dat zich angstig, onzeker, machteloos en eenzaam voelt omdat zijn waarde afhankelijk is van geld. Deze situatie waarin het individu machteloos en betekenisloos is, geeft ruimte voor onderwerping aan een ideologie omdat mensen zich gedachteloos willen binden aan iets hogers.

Ook al doen sommige dingen een beetje gedateerd aan is het boek nog steeds interessant vanwege de methode die het gebruikt om de geschiedenis te analyseren. Het laatste hoofdstuk van het boek is weer zo inspirerend dat het de moeite van het hele boek lezen waard maakt.

Samenvatting:

Het boek begint met een vergelijking tussen het feodale system en de middeleeuwen. From geeft hier wel de zij noot dat hij kritiek geeft op het kapitalisme met behulp van het feodale systeem zonder het kapitalisme op zich te veroordelen. Het kapitalisme heeft zijn negatieve kanten maar heeft ook heel veel voordeel gebracht aan de mensheid. De kritiek moet niet gezien worden als een verdediging van het feodale systeem maar als een mogelijkheid tot verbetering van het kapitalistisch systeem.

Het grote verschil tussen het feodalisme en het kapitalisme is geld. Het idee voor iemand uit de middeleeuwen om voor geld te werken zou hem heel vreemd lijken. Productie was afhankelijk van de vraag en werd gedaan door vakmensen. Het product was vaak een meesterwerk waar de maker trost op was. Geld was de dienaar van de mens en niet andersom. In het kapitalistische systeem is geld de meester van de mens.

Het protestantisme is de voorloper van het kapitalisme omdat het de eenzaamheid geeft waarin de mens als individu een relatie heeft met God. Vanuit het protestantisme komt de mens als individu die een relatie heeft met zijn eigen lot. Dit lot wordt in een kapitalistisch systeem niet meer bepaald door God of zijn eigen keuzes, maar door het kapitaal.

Het kapitaal is in handen van een kleine groep mensen. Het zijn deze mensen die bepalen wat de heersende moraal is binnen een kapitalistische samenleving, de rest reageert op wat zij bedenken. Het individu moet zich hieraan conformeren om kapitaal te krijgen. Zijn eigen mening doet er niet toe.

De werknemer is niet geïnteresseerd in de werkgever, alleen in het kapitaal dat hij krijgt. De werkgever is ook alleen geïnteresseerd in het kapitaal dat de werknemer produceert. De zakenman is niet geïnteresseerd in het product, maar in het kapitaal dat wordt verkregen door het product. In groot contrast met de middeleeuwen.

In ons huidige systeem verkoopt een persoon zichzelf als werknemer/persoon. De waarde van het individu is de hoeveelheid die hij verkocht/geproduceerd heeft; waardoor succes en waarde aan elkaar gekoppeld worden.

Door deze afhankelijkheid van externe factoren is de moderne mens eenzaam en betekenisloos geworden. in de middeleeuwen vond het individu zijn betekenis in de sociale structuur. In het kapitalisme is het de betekenisloosheid van geld waaruit betekenis gehaald moet worden. De moderne mens heeft daarom een angst om alleen te zijn omdat zijn waarde afhankelijk is van wat anderen over hem denken(wat de kapitalistische waarde is dat aan het individu door het systeem wordt gegeven).

Deze eenzaamheid en betekenisloosheid motiveert mensen om zichzelf volledig weg te cijferen zodat er geen zelf meer bestaat. Bijvoorbeeld door een werknemer te worden zonder eigen mening. In de moderne maatschappij moet het individu zichzelf opofferen of conformeren, om dienstbaar te zijn aan de rol die het economisch systeem van hem eist. Door het streven naar geld boven de belangen van het zelf worden mensen sadistisch omdat moraal weinig waarde heeft in dit systeem.

Een andere vorm van zichzelf wegcijferen is door helemaal op te gaan in een hoger doel dat betekenis geeft, wederom door zichzelf weg te cijferen. Dit is een vorm van masochisme. Je laat jezelf lijden omdat het zogenaamde doel zo belangrijk is dat het individu er niet meer toe doet. Mensen houden op met nadenken maar volgen blindelings de autoriteit/ideologie.

Als je deze mensen om hun mening vraagt dan geven ze de mening die ze geleerd/gelezen hebben als hun eigen mening. Het zijn kleine kinderen die de mening van hun ouders na zeggen.

Als een volwassene zijn eigen ik niet kan zijn komt er in de psychologie een onderhuidse woede.   Daaruit volgt weer destructie. Hoe meer mensen beperkt worden om te leven, hoe destructiever ze worden. Beperkingen opleggen aan het leven en destructie gaan met elkaar samen. Beperkingen aan vrijheden en oorlog zijn daarom aan elkaar gecorreleerd.

Het masochisme kan combineren met het sadisme door iemand een ideologie te geven waarin hij ondergeschikt is, iedereen die niet dezelfde ideologie aanhangt is weer inferieur aan hem. Activisten zijn hier een duidelijk voorbeeld van. Ze hebben alleen waarde binnen hun ideologie en iedereen die er buiten valt is inferieur aan hunzelf. Hun groep of ideologie is de enige die de waarheid weet, het is in het belang van de mensheid/hoger doel om ten koste van alles deze ideologie te verwezenlijken, zelfs ten koste van de eigen individuele leden.

Vrijheid van meningsuiting heeft alleen betekenis als we de mogelijkheid hebben om onze gedachtes zelf te bepalen. Helaas is ons opleidingssysteem nog niet zo ver. Een kind wordt niet geleerd om na te denken maar om zich te conformeren. Kinderen wordt geleerd om hun emoties te bedwingen waardoor ze hun creativiteit verliezen. Op school en de universiteit worden mensen ook getraind om meningen van anderen te reproduceren, niet om na te denken. Daarnaast wordt het idee van absolute waarheid losgelaten (positivisme/postmodernisme) waardoor er geen motivatie meer is om de waarheid te achterhalen; de waarheid is een kwestie van smaak geworden. Nog een factor is de invloed van specialisatie; alleen een expert mag zijn mening geven.

Het resultaat is dat de moderne mens leeft in de illusie dat hij doet wat hij wil terwijl hij eigenlijk doet wat tegen hem gezegd is dat hij moet willen. Mensen houden op met nadenken wat ze echt willen en hebben het heel druk met acteren in een toneelstuk door een rol te spelen die hun/ons is opgedragen.

We zijn van het conformeren aan de invloed van de kerk, naar het conformeren aan de invloed van de staat, tot de autoriteit van de  publieke opinie gegaan. Dit maakt ons tot robots die geloven dat ze nadenken, maar eigenlijk niets anders doen dan zich conformeren. Door deze invoelden zijn we niet goed in staat om onze eigen leven te leiden, maar doen alleen wat we denken dat anderen zeggen.

De moderne mens verliest zijn zelf en conformeert aan meningen die niet zijn eigen zijn. Hij verliest hierdoor zijn betekenis en sterf psychologisch langzaam aan betekenisloosheid en eenzaamheid. Dit is weer een rijke voedingsbodem voor mensen om zicht te onderwerpen aan een ideologie.

Het individu dat alle verbindingen met de realiteit die hem betekenis geeft heeft verloren, heeft ook zijn oriëntatie heeft verloren. De manier om uit deze situatie te komen is door zichzelf te ontwikkelen. Hij hoeft niet zijn zelf te verliezen, maar kan er uit ontsnappen door zichzelf te ontwikkelen.

Spontane activiteit is de manier om te ontsnappen uit de angst voor eenzaamheid zonder het verlies van de integriteit van het zelf. Liefde en werk zijn methodes om deze spontaniteit te creëren. Liefde in de zin van het houden van het individu als een op zichzelf staand iets waar om die reden van gehouden moet worden, werk als in activiteiten waarvoor je zelf hebt gekozen zonder druk van buitenaf.

Hier zit de betekenis van het leven in,  het leven zelf; het leven beleven terwijl je het aan het leven bent. Dit door liefde en activiteit(werk). Het leven is een plek waar het individu centraal staat als de belever van de realiteit. De mensen om hem heen zijn gelijken als mede belevers van de realiteit. 

Er is nooit een reden om jezelf op te offeren voor een hoger ideaal omdat het leven beleven de betekenis van het leven is.

Als laatste geeft From nog het advies om de sociale kapitalistische democratie te verbeteren door een geplande economie en een grotere verdeling van macht, niet zoals in Rusland of Nazi duistland maar het op democratische manier realiseren.

De opvoeding van het kind zal ook zonder conditionele liefde moeten om te zorgen dat een individu liefde en macht niet met elkaar verbindt en zijn spontaniteit behoudt.