Een tijdje terug zag ik een documentaire over iemand die de sterkste man van de hele wereld wou worden. Toen hij dat aan zijn vechtsport leraar vertelde zei zijn leraar: “De arend zal niet landen waar de tijger jaagt.”. Volgens deze ambitieuze student duurde het heel erg lang voordat hij begreep wat zijn leraar bedoelde.
Dit soort tegenstellingen zijn heel goede oefeningen voor filosofen. Wie is er sterker, de beste zwaardvechter van de wereld of de beste gewichtheffer? Er is niet echt een goed antwoord omdat er niet echt een manier is om het te controleren. Het is als de mop van de beste bokser ter wereld: “De wereldkampioen bokser gaat naar een restaurant en hangt zijn jas op met een briefje: “Deze jas is van de wereldkampioen boksen.”. Hij gaat eten en komt terug bij zijn jas waar een briefje hangt. “Ik was mijn jas vergeten, groeten van de wereldkampioen hardlopen.”
Veel dingen die met elkaar vergeleken worden zijn onvergelijkbaar. Wat is beter? Rijkdom of ethiek? Wie is er belangrijker, de rijkste man van de wereld of de meest ethische man van de wereld? Heel veel van dit soort vragen zijn onbeantwoordbaar maar wel een goede oefening om over na te denken omdat je geforceerd wordt om iets van heel veel verschillende kanten te bekijken.
Veel mensen willen hun eigenwaarde af laten hangen van hun succes. Maar kan dit wel? Is de rijkste man ter aarde iemand waar je respect voor moet hebben? Moet je de één na rijkste man van de aarde minder respecteren dan de rijkste man op aarde? Wat als de rijkste man op aarde een drugsdealer is? Wat als de verschrikkelijkste dictator op aarde de rijkste man op aarde is? Als je respect moet hebben voor iemand die rijk is maakt het dan uit hoe hij aan zijn rijkdom komt? Als het wel uitmaakt is dan ethiek niet een veel betere maatstaf?
Mensen die slim zijn willen ook wel eens hun eigenwaarde af laten hangen van hun intelligentie terwijl daar niet echt sterke argumenten voor zijn. Is de slimste mens ter wereld ook de beste? De slimste mens kan de oplossing voor een probleem bedenken maar ook de atoombom bedenken. Slimme mensen kunnen de samenleving vooruithelpen maar ook hun slimheid gebruiken voor hun zelfbevrediging. Is slimheid wel een factor voor respect? Is de slimste mens op aarde de meest respectabele? Maakt het iets uit?
De grootste veroveraars kunnen op dezelfde manier geanalyseerd worden. Is de grootste veroveraar wel iemand om respect voor te hebben? Zijn het niet toevallige technologische uitvindingen waardoor ze de overwinningen hebben kunnen behalen die ze hebben behaald? De grootste veroveraar in de geschiedenis (Dzjengis Khan) had de technologie om pijlen af te schieten tijdens het paardrijden gebruikt om de wereld te veroveren. Was hij een indrukwekkend persoon? Een genie? Of had hij gewoon geluk dat die technologie toevallig aanwezig was in zijn cultuur net zoals elke andere grote veroveraar?
Bij ethiek kom je hetzelfde probleem tegen. Wie is de meest ethische persoon? Is de drugsdealer die ontwikkelingsprojecten opzet niet ethischer dan de kluizenaar die zich wijdt aan niemand kwaad doen? De drugsdealer zorgt ervoor dat meer mensen een goed bestaan kunnen opbouwen. Wat doet de kluizenaar nou eigenlijk? Is de meest ethische persoon binnen één bepaalde religie wel net zo ethisch in een andere religie? Is de persoon die zich wijdt aan het milieu verbeteren ten koste van de economie wel ethisch als daardoor mensen in armoede vervallen en kansloos worden? Is de stimulering van de economie wel ethisch als daardoor grote lange termijn milieuproblemen ontstaan? Is asielopvang wel ethisch als het een brain drian en arbeidstekort in het land van herkomst veroorzaakt? Wat is het meest ethische denkbaar?
Op deze manier redenerend kom je niet echt tot een conclusie dat kan zeggen wie of wat nou het beste is. Je zou daarom tot de conclusie kunnen komen dat alles een beetje nutteloos filosofisch gezwets is. Helaas gaat het om fundamentele vragen over wat belangrijk is voor de mensheid en welke maatstaf je zou kunnen nemen. De huidige wetenschap is nog niet ontwikkeld genoeg om op deze vragen een antwoord te geven, we moeten het van de filosofie hebben.
Het zijn dit soort oefeningen die nieuwe ideeën voortbrengen. Zoals dat de arend en de tijger nooit zullen vechten en dat daarom het nastreven van de sterkste worden betekenisloos is. Het nastreven van zelfontwikkeling en daar plezier aan beleven heeft als doel om plezier te beleven en heeft om die reden al betekenis. De rijkste worden of de slimste worden kan op dezelfde manier benaderd worden. Veel van deze termen die mensen gebruiken om hun leven betekenis te geven kunnen door dit soort vragen te stellen geplaats worden op een plek waar ze thuishoren. Het idee dat je goed bent omdat je de sterkste, rijkste of slimste bent valt weg door deze begrippen te analyseren. Wat overblijft is dat je vechtsporttraining niet moet doen om indruk te maken op de wereld maar omdat je het leuk vindt. Hetzelfde geldt voor rijk worden, slim zijn of ethisch zijn. Er is geen enkel goed argument waarom iemand respect voor je zou moeten hebben omdat je iets hebt bereikt, plezier is in ieder geval een goede reden om iets te doen.
Misschien het beste: steeds beter worden in de kunst om te leven. Zie het leven, je eigen leven, als een eenmalig project. Maak je niet druk over dingen die je toch niet kunt veranderen. Ervaar het leven als een gave. Geniet van de kleine dingen, die het leven de moeite waard maken: vriendschap, de schoonheid van de natuur, een goed gesprek, het toeval. Geloof in jezelf.
Dat is het denk ik ook. Zoals mijn vader altijd zegt: “Doe je level best.”. Het leukste in het leven is om het leven te beleven. Meer doen dan je level best is streven naar iets dat buiten je leven staat waardoor je ophoudt met je leven te beleven.