Introductie
Soms worden er boeken geschreven die een nieuw beeld geven van iets waar al heel veel over is geschreven. Dit boek is daar een van. Door een analyse te maken van de politieke bewegingen in Duitsland tussen 1870 en 1945, met een focus op de verschillende soorten socialismes, weet Van Doorn nieuwe invalshoeken en verklaringen te geven over de Nazi’s en de geschiedenis van Europa.
Behalve dat, is het bijzonder goed geschreven, door iemand die overduidelijk er veel verstand van heeft. Zijn sociologische benadering leent zich voor grote historische stroming, naast de acties en de invloed van individuen, wat het tot een interessant, maar ook spannend boek maakt. Net zoals bij een goede roman, is het moeilijk om weg te leggen.
Belangrijker nog, de vraag” Hoe heeft dat kunnen gebeuren?, iets waar heel veel pogingen toe zijn gedaan, wordt een stuk duidelijker.
Het recht op totalitarisme
Een vernieuwende visie is bijvoorbeeld dat de antidemocratische politieke partijen in 1932 56% van de stemmen hadden (de NSDAP, KPD en de DNVP). Er was geen falen van de democratie waarna een illegale machtsovername kwam, maar er kan worden gesteld dat het juist een keuze was om het totalitarisme een kans te geven.
Het Duits Nationaal Socialisme past daarom heel goed in de geschiedenis van Europa. Democratie leek in die tijd eerder een façade voor het kapitalisme wat resulteerde in honger, ongelijkheid en uitbuiting. (p256). Ons huidig beeld van de democratie kwam pas door het incorporeren van het Nationaal Socialisme in het democratisch systeem waardoor onze “kapitalistische” democratie een alternatief kon worden.
Het geloof dat de democratie de dictatuur heeft verslagen omdat het de sterkste ideologie was, is ook niet bijzonder consistent. De grootste bijdrage aan de destructie van het Derde Rijk was juist de Sovjet-Unie, een extreem antidemocratische dictatuur. Niet alleen dat, in vrijwel alle Europese landen van die tijd was de democratie zwak, wist geen oplossing te vinden voor De Grote Depressie of om te gaan met de nieuwe massa politiek. (p161)
Het socialistisch nationaalsocialisme
Een interessante analyse in het boek is de beschrijving hoe het Duitse Marxisme wachtte op het wetenschappelijk bewezen, historisch met absolute zekerheid te verwachte moment dat de arbeiders hun juk zouden afwerpen om het Communisme te stichten. Veel van hun gebrek aan actie en legitimiteit kan in dit licht bezien worden. Ze waren te onrealistisch, geloofde in theorieën die nooit bewezen waren en stonden te ver af van het volk.
Het nationaalsocialisme wou daarentegen een egalitaire volksgemeenschap creëren zonder te denken in termen van een klassenstrijd. Het doel was een samenleving waarin het idee van klasse-socialisme werd veranderd in volkssocialisme. Onrechtvaardige sociale ongelijkheid werd vermeden door iedereen als een volksgenoot te zien.
Eigendom had een gemeenschapsnut, in plaats van een persoonlijke functie. Op deze manier was er geen reden meer tot nationalisatie omdat het werd getoetst aan of de economie het volksbelang diende. (p247). Op die manier werd het Marxisme en het kapitalisme voorbijgestreefd.
Door het bewustzijn te veranderen werden de arbeiders gezien als gewaardeerde onderdelen van het systeem, waar de wetgeving op aangepast werd. Het maatschappelijk minderwaardigheidscomplex veroorzaakt door het kapitalisme kon zo met doelgericht beleid succesvol worden bestreden.
Het was een socialistische dictatuur met ruimte voor staatskapitalisme en eigen initiatief, zolang het niet tegen het hogere doel van de staat inging.
(Wellicht dat hier een oplossing ligt voor het huidige probleem waar veel mensen kiezen voor geld in plaats van de wereld verbeteren)
Bevel is bevel
Een ander voorbeeld waar het boek een herinterpretatie aan geeft, is het veel gebruikte “Befehl ist Befehl!”, wat specifiek een Duitse verklaring zou zijn voor de concentratiekampen. Aangezien vergelijkbare situaties in heel veel andere landen zijn voorgekomen, is dat overduidelijk een zeer onwaarschijnlijke verklaring.
Van Doorn beschrijft hoe het Nazisysteem mensen beloonde die hun best deden en verbeteringen doorvoerde, op basis van een leidraad die niet altijd even duidelijk omlijnd was. Hitler gaf zelden directe bevelen, het was eerder een persoonlijkheidscultus waar iedereen zijn best deed om datgene te doen wat ze dachten dat hij zou willen.
Mensen kregen de leiding als ze resultaten boekte, los van hoe lang ze ergens werkte, hun opleiding, leeftijd, wat hun positie was, of wie ze kenden. Het systeem streefde dus naar efficiënte, door individuele innovatie, los van belemmeringen zoals moraliteit, status, rang of respect.
Conclusie
Het is een boek dat je leert nadenken doordat het nieuwe inzichten geeft, iets waar we als mensheid nog steeds een tekort aan hebben. Een voorbeeld van dit tekort is dat ik het noodzakelijk vindt om te vermelden dat het Nazi regime in het boek wel degelijk zeer wordt veroordeeld, ondanks de schijnbaar positieve punten die hierboven genoemd zijn (zwart wit denken).
Behalve dat is het simpelweg een bijzonder goed geschreven en interessant boek.